![]() |
Golek Purwa |
Di Jawa Barat, selain
wayang kulit, yang paling populer adalah wayang golek. Berkenaan dengan wayang
golek, ada dua macam diantaranya wayang golek papak (cepak) dan wayang golek
purwa yang ada di daerah Sunda. Kecuali wayang wong, dari semua wayang itu
dimainkan oleh seorang dalang sebagai pemimpin pertunjukan yang sekaligus
menyanyikan suluk, menyuarakan antawacana, mengatur gamelan mengatur lagu dan
lain-lain
Perkembangan
Sebagaimana alur cerita
pewayangan umumnya, dalam pertunjukan wayang golek juga biasanya memiliki
lakon-lakon baik galur maupun carangan. Alur cerita dapat diambil dari cerita
rakyat seperti penyebaran agama Islam oleh Walangsungsang dan Rara Santang
maupun dari epik yang bersumber dari cerita Ramayana dan Mahabarata dengan menggunakan bahasa Sunda dengan iringan gamelan Sunda (salendro), yang terdiri
atas dua buah saron, sebuah peking, sebuah selentem, satu perangkat bonang, satu perangkat bonang rincik, satu perangkat kenong, sepasang gong (kempul dan goong),
ditambah dengan seperangkat kendang (sebuah kendang Indung dan
tiga buah kulanter), gambang dan rebab.
Sejak 1920-an, selama
pertunjukan wayang golek diiringi oleh sinden. Popularitas sinden pada
masa-masa itu sangat tinggi sehingga mengalahkan popularitas dalang wayang
golek itu sendiri, terutama ketika zamannya Upit Sarimanah dan Titim Patimah sekitar tahun 1960-an.
Dalam pertunjukan wayang
golek, lakon yang biasa dipertunjukan adalah lakon carangan. Hanya
kadang-kadang saja dipertunjukan lakon galur. Hal ini seakan menjadi ukuran
kepandaian para dalang menciptakan lakon carangan yang bagus dan menarik.
Beberapa dalang wayang golek yang terkenal diantaranya Tarkim, R.U.
Partasuanda, Mama Suhaya, Adjat Sudradjat, Apek Gunawidjaja, Ganda Atmadja, Dede Amung, Asep Sunandar Sunarya, Cecep Supriadi dll.
Pola pengadegan wayang
golek adalah sebagai berikut;
1) Tatalu, dalang dan sinden naik panggung,
gending jejer/kawit, murwa, nyandra, suluk/kakawen, dan biantara; 2) Babak
unjal, paseban, dan bebegalan;
3) Nagara sejen;
4) Paseban
5) Perang gagalan
6)
Panakawan/goro-goro;
7) Perang kembang;
8) Perang raket; dan
9) Tutug.
Salah satu fungsi wayang
dalam masyarakat adalah ngaruat, yaitu membersihkan dari kecelakaan
(marabahaya). Beberapa orang yang diruwat (sukerta), antara lain: 1) Nunggal
(anak tunggal); 2) Nanggung Bugang (seorang adik yang kakaknya meninggal
dunia); 3) Suramba (empat orang putra); 4) Surambi (empat orang putri); 5)
Pandawa (lima putra); 6) Pandawi (lima putri); 7) Talaga Tanggal Kausak
(seorang putra dihapit putri); 8) Samudra hapit sindang (seorang putri dihapit
dua orang putra), dan sebagainya.
Wayang golek saat ini lebih
dominan sebagai seni pertunjukan rakyat, yang memiliki fungsi yang relevan
dengan kebutuhan-kebutuhan masyarakat lingkungannya, baik kebutuhan spiritual
maupun material. Hal demikian dapat kita lihat dari beberapa kegiatan di
masyarakat misalnya ketika ada perayaan, baik hajatan (pesta kenduri) dalam
rangka khitanan, pernikahan dan lain-lain adakalanya diriingi dengan
pertunjukan wayang golek.
BAHASA SUNDA
Wayang Golék téh hiji seni pintonan wayang nu mangrupa bonéka tina kai nu dipaénkeun ku
dalang, nu kawentar tur populér pisan di Tatar Sunda.
Wayang golék aya dua rupa: wayang golék papak (cepak) jeung wayang
golék purwa. Iwal ti wayang wong, pintonan wayang dimaénkeun ku dalang nu mingpin pintonan sakaligus ngalagukeun suluk,
nyoarakeun antawacana, ngatur gamelan, ngatur lagu, jsb.
Tumuwuh
Sakumaha alur carita pawayangan umumna, dina pintonan wayang golék
ogé biasana boga lalakon-lalakon anu boh galur atawa caranganana dicokot tina
carita Ramayana jeung Mahabarata kalawan migunakeun basa
Sunda nu diiring ku gamelan Sunda (saléndro), nu diwangun ku dua saron, peking, selentem, bonang, bonang rincik, kenong, sapasang goong (kempul jeung
goong), ditambah kendang (hiji kendang Indung jeung tilu kulanter), gambang jeung rebab.
Ti taun 1920-an, salila
pintonan wayang golék téh teu weléh dibarengan sindén. Malah harita
mah sindénna bisa leuwih kawentar batan dalangna, utamana nalika jaman Upit Sarimanah jeung Titim Patimah taun 1960-an.
Dina pintonan wayang golék, lalakon nu ilahar dipintonkeun nyaéta
lalakon carangan, lalakon galur mat teu pati mindeng. Ieu bisa dijadikeun
cicirén kaparigelan dalang dina nyiptakeun lalakon carangan nu alus tur matak
dipikaresep. Dalang wayang golék nu kawentar di antarana Tarkim, R.U.
Partasuanda, Abéng Sunarya, Suhaya, Aming Suganda, Ganda Atmadja, Ajat Sudradjat, Apek Gunawidjadja , Tjetjep Supriadi, Dede Amung, Asép Sunandar Sunarya, jrrd.
Pola pangadegan wayang golék nyaéta (1) Tatalu, dalang jeung
sinden naik panggung, gending jejer/kawit, murwa, nyandra, suluk/kakawén, jeung
biantara; (2) Babak unjal, paséban, jeung bébégalan; (3) Nagara séjén; (4)
Patepah; (5) Perang gagal; (6) Panakawan/goro-goro; (7) Perang kembang; (8)
Perang raket; jeung (9) Tutug.
Najan mibanda fungsi rélijius (misalna dina ngaruwat),
wayang golék kiwari leuwih dominan dipaké salaku seni pintonan hiburan rahayat nu mibanda fungsi nu
luyu jeung pangabutuh lingkungan masarakat, boh spiritual atawa materil. Hal
ieu bisa ditempo dina sababaraha kagiatan masarakat nu diramékeun ku pintonan
wayang golék, di antarana hajat/kariaan nyunatan, nikahan, jsb.
No comments:
Post a Comment